Pięć finałowych spektakli szekspirowskich będzie stanowić na tegorocznej edycji Festiwalu mocną polską reprezentację. Pokażemy wszystkie odcienie szekspirowskiej goryczy, pójdziemy za zbrodnią i przekroczeniem, będziemy uczestniczyć w grze o życie i śmierć, w której nie ma zwycięzców. Przetrwa tylko teatr, który o tej grze opowiada. I tylko miłość do niego, miłość w nim zrodzona ocali nas choć na chwilę.

Łukasz Drewniak – selekcjoner konkursu

W porównaniu z minionymi sezonami teatralnymi w obecnym mieliśmy do czynienia z prawdziwym szekspirowskim boomem – w kręgu naszego zainteresowania znalazło się aż 25 spektakli! Czyli ponad dwukrotnie więcej.

Z jednej strony to powrót do sytuacji sprzed dekady, z drugiej być może efekt naszych działań wspierających recepcję, promocję i realizację tekstów szekspirowskich we wszystkich krajowych obiegach teatralnych – od środowisk offowych po młodą reżyserię (SzekspirOFF, Nowy Yorick) i w mniejszych ośrodkach teatralnych. Procentuje również nasze otwarcie na produkcje powstałe poza teatrami instytucjonalnymi i w ramach ruchu teatru tańca.

Ilość przeszła w jakość. Poziom inscenizacyjny był najwyższy od roku 2018 i 2019! Cieszymy się z tego repertuarowego bogactwa, nie dopuszczamy myśli, że jest chwilowe i entropiczne.

Jak pamiętamy, dwa lata temu wystawialiśmy Szekspira wyłącznie w konwencji komediowej, żeby rozproszyć pandemiczny lęk i depresję, rok temu autor Romea i Julii był najczęściej pretekstem do prób stworzenia teatru inkluzywnego, w którym jest miejsce dla każdej osoby, gdzie aktor pełnosprawny i z niepełnosprawnościami mają równe prawo obecności, zabierają głos w tej samej sprawie.

W tym sezonie teksty Stratfordczyka znów służyły nam na polskich scenach do rozmowy szerszej i głębszej. Szekspirowskie światy, fabuły, bohaterowie i jego uwagi o aktorach prowadziły do rozważań na temat kondycji współczesnego polskiego teatru. Szekspir pełnił rolę aluzyjnej maski, stał się scenerią do wyartykułowania opinii i stanowisk w ramach środowiskowych sporów o uczciwość konwencji scenicznych i pozycję artysty w procesie twórczym. Aż 5 realizacji dotykało tego zagadnienia – Hamlet na sprzedaż Magdy Drab w lubelskim Teatrze Osterwy, Casting Agnieszki Jakimiak z Collegium Nobillium, Hamlet w reżyserii Cezarego Tomaszewskiego z Bydgoszczy, poznański Sen nocy letniej Jana Klaty i opolska Burza Katarzyny Minkowskiej. Owszem, to był teatr autotematyczny, posługujący się autorytetem Szekspira, żeby mówić o sobie i swoich problemach, ale jednak mimo wszelkich sporów i wzajemnych złośliwości zwaśnione frakcje teatralne zgadzały się w jednym – tylko szekspirowski kod, duch i alfabet jest czymś, co może być wspólne. Stanowi zrozumiały dla wszystkich język teatralny, neutralną platformę dla światopoglądowego agonu.

Wróciła też triumfalnie stara dobra nadwiślańska metoda mrocznego czytania Szekspira, szukania w każdym jego utworze, czy to komedii i tragedii czarnego, złowieszczego rdzenia, który rzuca cień na bohaterów, zaraża ich złem, wskazuje same pesymistyczne warianty przyszłości. Do tego nurtu należy zaliczyć dwa Makbety – rzeszowski i koszaliński oraz Wszystko dobrze co się dobrze kończy z Kalisza.

Dwa finałowe spektakle – Klaty i Minkowskiej to realizacje rozchwytywanych twórców, oba z dwóch różnych stron podejmują kwestię przemocy w teatrze – Klata krytykuje środowisko progresywne za upupianie procesu pracy w teatrze, wyolbrzymianie kwestii przemocy na próbach, a ślepotę na zło poza sceną. Minkowska zabiera głos w sprawie demiurgów polskich scen, obnaża ich uzurpacje i punktuje zbłądzenia (sprawa Krystiana Lupy), pokazując jednocześnie ślepy zaułek, w który zabrnęła rewolucja godnościowa młodego pokolenia – twórcy protestujący przeciwko autorytetom sami popełniają ich błędy i słychać tu echa przypadku Moniki Strzępki. Burza i Sen nocy letniej to ważne głosy w publicznej dyskusji, a jednocześnie świetnie zrealizowane spektakle, atrakcyjne dla widza, który nie orientuje się w środowiskowych sporach. A czemu atrakcyjne? Bo poza poziomem sporu o kształt polskiego teatru ocalały w nim szekspirowskie postacie, miejsca i tonacje. Minkowska – uruchamia efektowną maszynerię teatralną, Klata z rozmachem rekonstruuje stylistykę brutalnego teatru lat dziewięćdziesiątych…

Dwa Makbety z Teatru Przedmieście z Rzeszowa i Bałtyckiego Teatru z Koszalina to dowody na to, że sceny spoza metropolii i offowe grupy potrafią przygotować gęste i ambitne intelektualnie widowiska oparte o Szekspira – pełne nieszablonowych odczytań tej często wystawianej tragedii. W obu przypadkach atutem jest aktorstwo i adaptacja tekstu, spójna wizja scenicznego świata. Głęboka interpretacja psychologii bohaterów, świeże rozwiązania inscenizacyjne, wybór odpowiedniej narracji. To nie są Makbety pytające skąd bierze się zło (unde malum?), tylko pokazujące czemu człowiek wybiera zło. Jest w nich jakiś powidok wojennego cynizmu i goryczy, którego obecnie doświadczamy…

Obecność na festiwalu spektakli z mniejszych ośrodków to najlepsza promocja konkursu i samego Szekspira.. Nie ma złych zespołów, nie mają znaczenia środki wpompowane / włożone w produkcję, kiedy do małego teatru przychodzi twórca, który chce coś ważnego powiedzieć i wie do czego potrzebuje Szekspira. Ma język do wydobycia kluczowego obrazu, przesłania, emocji.

Wszystko dobre co się dobrze kończy Szymona Kaczmarka z kaliskiego teatru Bogusławskiego dopełnia te układankę. Jest bardzo „swinarskie” z ducha, czyli pokazuje, że Szekspir przerażony światem i człowiekiem pisał te swoje radosne utwory wcale nie zmieniając poglądów, udawał tylko, że jest możliwy happy end, podczas gdy wszystko zmierza ku katastrofie. Zasługą Kaczmarka jest odkrycie zapomnianego na polskich scenach utworu, zademonstrowanie jego współczesnej drapieżności. Spektakl Kaczmarka dzieli się na dwie części – w pierwszej mamy do czynienia z czystą tragedią, z cynizmem bohaterów, z zaplątaniem fabuły, z której nie ma dobrego moralnego wyjścia. Drugi akt jest więc opowiedzeniem tej historii ze zmienionymi akcentami, skoro w jednej konwencji nic nie skończy się dobrze, trzeba przejść na teren komedii, nieprawdopodobieństwa, absurdu. Finał jest sztuczny i nieprawdziwy, ale tylko taki daje jakąś nadzieję. Kaczmarek dzięki decyzjom obsadowym wzmacnia żywioł kobiecy w tym utworze, konstruuje kilka silnych żeńskich postaci.

Pięć finałowych spektakli szekspirowskich będzie stanowić na tegorocznej edycji Festiwalu mocną polską reprezentację. Pokażemy wszystkie odcienie szekspirowskiej goryczy, pójdziemy za zbrodnią i przekroczeniem, będziemy uczestniczyć w grze o życie i śmierć, w której nie ma zwycięzców. Przetrwa tylko teatr, który o tej grze opowiada. I tylko miłość do niego, miłość w nim zrodzona ocali nas choć na chwilę.
–
Łukasz Drewniak – Selekcjoner konkursu
komentarz do werdyktu podsumowującego pierwszy etap konkursu

• Pierwszym laureatem nagrody był Teatr Polski w Warszawie, który otrzymał ją za spektakl „Stracone Zachody Miłości” w reżyserii Maciej Prusa.
• W 1995 nagroda przyznana została Teatrowi Polskiemu we Wrocławiu za „Romeo i Julię” w reżyserii Tadeusza Bradeckiego z Jolantą Fraszyńską i Robertem Gonerą w rolach głównych.
• W 1996 roku główna nagroda nie została przyznana, natomiast wyróżnienie otrzymał spektakl Centrum Sztuki Teatr Dramatyczny z Legnicy „Jak wam się podoba” w reż. Roberta Czechowskiego, ze scenografią Małgorzaty Bulandy
• 1997 roku konkurs przyjął nazwę „Ogólnopolski Konkurs na Inscenizację Dzieł Dramatycznych Wiliama Szekspira”. Konkurs był współorganizowany z Ministerstwem Kultury. Jury w składzie: Teresa Budzisz Krzyżanowska, Olgierd Błażewicz. Tadeusz Bradecki, Jerzy Sokołowski, Władyslaw Zawistowski przyznał główną nagrodę Teatrowi Dramatycznemu m. St. Warszawy za realizację „Jak Wam się Podoba” w reżyserii Piotra Cieślaka oraz dwie nagrody dla teatrów: Teatru Polskiego z Warszawy za inscenizację „Juliusza Cezara” oraz w reżyserii Macieja Prusa i Starego Teatru z Krakowa za „Burzę” w reżyserii Rudolfa Zioło. Jury przyznało również 5 nagród indywidualnych oraz wyróżnienia.
• 1998 W tym roku jury postanowiło przyznać pierwszą nagrodę – Złotego Yoricka – zespołowi Starego Teatru z Krakowa za Miarkę za miarkę w reżyserii Tadeusza Bradeckiego, drugą nagrodę zespołowi Teatru Ludowego z Nowej Huty za Wesołe Kumoszki z Windsoru w reżyserii Jerzego Stuhra, a trzecią – Tragedii szkockiej według Makbeta Teatru im. Witkacego w Zakopanem, w reżyserii Bartłomieja Wyszomirskiego
• 1999 wyróżnienie otrzymał „Koriolan” w reżyserii Krzysztofa Kopki, Centrum Sztuki Teatr Dramatyczny z Legnicy.
• 2000 Złotego Yoricka zdobył Teatr Powszechny z Warszawy za „Wesołe Kumoszki z Windsoru” w reżyserii Piotra Cieplaka.
• 2001 Złotego Yoricka zdobył „Król Lear” w reżyserii Mikołaja Grabowskiego Teatru Nowego z Łodzi. Specjalną nagrodę za wybitną kreację aktorską ufundowaną przez Bank PKO S.A. przyznano Zbigniewowi Zapasiewiczowi za rolę tytułową w spektaklu „Król Lear” w reżyserii Piotra Cieplaka Teatru Powszechnego z Warszawy.
• W 2002 roku jury Konkursu zdecydowało nie przyznawać głównej nagrody – Złotego Yoricka. Postanowiono jednakże ustanowić wyróżnienie dla „Snu Nocy Letniej” w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego, przedstawienia przygotowanego przez Teatr Narodowy w Warszawie.
• 2003. Złotego Yoricka otrzymał spektakl „Burza” w reżyserii Krzysztofa Warlikowskiego, Teatru ROZMAITOŚCI w Warszawie. Jury zdecydowało się także wyróżnić spektakl ”Wieczór Trzech Króli” w reżyserii Katarzyny Deszcz – Teatru Ludowego z Nowej Huty. Postanowiono również przyznać specjalną nagrodę pozaregulaminową dla spektaklu „Morze i Zwierciadło. Komentarz do Burzy Szekspira” w reżyserii Jerzego Grzegorzewskiego – Teatru Narodowego z Warszawy.
• 2004. Złotego Yoricka otrzymał spektakl „Ryszard III” w reżyserii Janusza Wiśniewskiego, Teatru Nowego w Poznaniu. Wyróżniono również przedstawienie „Jak Wam Się Podoba” Teatru im. Bogusławskiego z Kalisza, w reżyserii Roberta Czechowskiego.
• 2005. Złotego Yoricka otrzymał spektakl „Komedia omyłek” w reżyserii Macieja Prusa, Teatru Nowego w Łodzi. Jan Klata wraz ze swym przedstawieniem „H.” został uhonorowany nagrodą indywidualną na najlepszą inscenizację dzieł dramatycznych Szekspira.
• 2006. Jury postanowiło nie przyznawać nagrody głównej Złotego Yoricka. Przyznano natomiast dwa wyróżnienia: pierwsze wyróżnienie dla Teatru Jeleniogórskiego za spektakl „Romeo i Julia” w reżyserii Krzysztofa Rekowskiego oraz drugie wyróżnienie dla Teatru Ludowego w Krakowie za spektakl „Ryszard III” w reżyserii Jerzego Stuhra.
• 2007. Nagrodą Złotego Yoricka została uhonorowana adaptacja „Miarki za miarkę” w reżyserii Anny Augustynowicz w wykonaniu zespołu Teatru Powszechnego z Warszawy.
• 2008. Złotego Yoricka otrzymał spektakl „Burza” w reżyserii Janusza Wiśniewskiego, Teatru Nowego w Poznaniu. Wyróżnienie otrzymał „Hamlet” Teatru Polskiego we Wrocławiu, w reżyserii Moniki Pęcikiewicz.
• 2009. Jury nie przyznało nagrody głównej. Honorowe wyróżnienie otrzymał spektakl w reżyserii Agaty Duda-Gracz „Otello. Wariacje na temat”, Teatru im. Stefana Jaracza w Łodzi. I Wyróżnienie otrzymał spektakl „Poskromienie złośnicy” Teatru Wybrzeże z Gdańska, w reżyserii Szymona Kaczmarka
• 2010. Jury nie przyznało głównej nagrody. Wyróżnienie otrzymał spektakl „Co chcecie albo Wieczór Trzech Króli” w reżyserii Michała Borczucha, Teatru im. J. Kochanowskiego w Opolu.
• 2011. Jury nie przyznało głównej nagrody. Przyznano wyróżnienie dla Teatru im. Stefana Żeromskiego w Kielcach za spektakl „Hamlet” w reżyserii Radosława Rychcika.
• 2012. Złotego Yoricka otrzymał „Ryszard III”, w reżyserii Grzegorza Wiśniewskiego, wystawiony przez Teatr im. Jaracza w Łodzi.
• 2013. Złotego Yoricka otrzymał spektakl „Każdy musi kiedyś umrzeć Porcelanko, czyli rzecz o Wojnie Trojańskiej. Spektakl Agaty Dudy-Gracz inspirowany „Troilusem i Kresydą” Williama Szekspira” Teatru im. Juliusza Słowackiego w Krakowie.
• 2014. Złotego Yoricka przyznano spektaklowi „Poskromienie złośnicy” w reżyserii Katarzyny Deszcz z Teatru im. Żeromskiego w Kielcach.
• 2015. Laureatem Złotego Yoricka został „Król Lear” w reżyserii Jana Klaty z Narodowego Starego Teatru w Krakowie.
• 2016. Złoty Yorick trafił do Teatru Powszechnego w Warszawie za „Juliusza Cezara” w reżyserii Barbary Wysockiej.
• 2017. Nagrody nie przyznano.
• 2018. Nagrody nie przyznano. Przyznane zostały dwa równorzędne wyróżnienia dla: Teatru Muzycznego Capitol we Wrocławiu za spektakl „Makbet” w reżyserii Agaty Dudy-Gracz oraz dla Teatru Pieśń Kozła z Wrocławia za spektakl „Hamlet – komentarz” w reżyserii Grzegorza Brala
• 2019. Nagroda trafiła do Nowego Teatru im. Witkacego w Słupsku za spektakl Kupiec Wenecki w reżyserii Szymona Kaczmarka.
• W 2020 r. Konkurs o Złotego Yoricka został odwołany ze względu na zamknięcie teatrów spowodowane pandemią COVID-19
• 2021. Nagrodę przyznano Teatrowi im. Juliusza Słowackiego w Krakowie za spektakl „Hamlet” w reżyserii Bartosza Szydłowskiego.
• 2022. Nagrodę dostały Polski Teatr Tańca w Poznaniu i Bodytalk w Münster za spektakl „Romeos & Julias unplagued. Traumstadt”.
• 2023. Nagrodę dostał Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie za spektakl „Romeo i Julia”.