Projekt Burza

Projekt ten miał się pojawić na naszym festiwalu już rok temu. Niestety, rozmowy z organizatorami przerwała zasmucająca cały świat teatralny śmierć legendarnego już za życia Petera Brooka. Prezentując „Projekt Burza” w tym roku, składamy hołd reżyserowi, który miał na swoim koncie wybitne osiągnięcia w dziedzinie teatru, opery czy filmu.

„Kiedy dawno temu w Stratfordzie po raz pierwszy zmierzyłem się z „Burzą”, efekt był daleki od zadowalającego. Czułem się, jakby sztuka ta prześlizgnęła mi się między palcami. Trudnością było przedstawienie w przekonujący sposób jej nieziemskiego świata. Dziś aktorzy z Zachodu posiadają wszystkie cechy niezbędne do zgłębienia w sztukach Szekspira tego wszystkiego, co dotyczy gniewu, przemocy politycznej, seksualności, introspekcji. Ale graniczy dla nich z niemożliwością dotknięcie świata niewidzialnego. Dla aktora wychowanego w świecie ceremonii i rytuałów droga prowadząca do tego, co niewidzialne, jest często prosta i naturalna. „Burza” to zagadka. To baśń, w której niczego nie można brać dosłownie, bo jeśli pozostaniemy na powierzchni sztuki, to umknie nam jej walor wewnętrzny. Zarówno dla aktorów, jak i dla publiczności jest to przedstawienie, które objawia się poprzez bycie przedstawianym. Niczym muzyka. Jest takie słowo, które dźwięcznie przewija się przez całą sztukę – »wolność«. Jak zwykle u Szekspira znaczenie nigdy nie jest doprecyzowane, a zawsze sugerowane, niczym w przestrzeni w której jest pogłos A każdy pogłos wzmacnia i zasila swój własny dźwięk. Kaliban pragnie wolności. Ariel pragnie wolności, ale nie jest to ta sama wolność. Dla Prospera wolność wymyka się definicjom. Jest tym, czego poszukuje przez całą sztukę. Młody Prospero, zatopiony w książkach, poszukujący okultyzmu, jest więźniem swoich marzeń. Można by sądzić, że na wyspie zyskał wolność, bo zdobył wszystkie magiczne moce, jakie może mieć człowiek. Ale jako czarodziej igra z mocami, które nie należą do świata ludzi. Otwiera się, zdaje sobie sprawę, że sam nie może odnaleźć wolności, nie może dłużej pozostać na własnej wyspie, musi zwrócić ją swemu niewolnikowi Kalibanowi, do którego wyspa ta należy, musi zwrócić wolność wiernemu duchowi Arielowi, wybaczyć bratu, pozwolić ukochanej córce Mirandzie opuścić go i poślubić Ferdynanda. A teraz sam prosi dla siebie o wolność – od kogo? Od nas wszystkich”.
–
Peter Brook

Peter Brook urodził się w Londynie w roku 1925. Miał w swojej karierze wybitne osiągnięcia w różnych dziedzinach: teatru, opery, filmu i literatury. Debiutował w 1943 r. w Londynie, następnie zrealizował ponad 70 spektakli w Londynie, Paryżu i Nowym Jorku. Pracując dla Royal Shakespeare Company, wystawił „Stracone zachody miłości” (1946), „Miarkę za miarkę” (1950), „Tytusa Andronikusa” (1955), „Króla Leara” (1962), „Marata/Sade” (1964), „US” (1966), „Sen nocy letniej” (1970) oraz „Antoniusza i Kleopatrę” (1978). W 1971 założył wraz z Micheline Rozan Międzynarodowy Ośrodek Badań Teatralnych w Paryżu, którego stałą siedzibą został w 1974 Teatr Bouffes du Nord. Wyreżyserował w nim spektakle: „Tymon Ateńczyk”, „Ikowie”, „Ubu aux Bouffes”, „Konferencja ptaków”, „L’Os”, „Wiśniowy sad”, „Mahabharata”, „Woza Albert!”, „Burza”, „Mężczyzna, który”, „Qui est là”, „Szczęśliwe dni”, „Je suis un Phénomène”, „Le Costume”, „Tragedia Hamleta”, „Daleko stąd”, „La Mort de Krishna”, „Ta Main dans la Mienne”, „Wielki Inkwizytor”, „Tierno Bokar”, „Sizwe Banzi”, „Fragmenty”, „Warum Warum”, „Miłość ma grzechem”, „Jedenaście i dwanaście”, „Une flûte Enchantée” (opera), „Garnitur”, „Dolina zadziwienia” – wiele z nich wystawiono w dwóch wersjach – francuskiej i angielskiej.

W 1998 r. ukazała się autobiografia Petera Brooka „Threads of Time”, która dołączyła do innych tytułów autorstwa Brooka, m.in. „The Empty Space” (1968) – przetłumaczonego na ponad 15 języków, „The Shifting Point” (1987), „There are no secrets” (1993), „Wywołując (i zapominając) Szekspira” (1999) oraz „The Quality of Mercy” (2014).

Jego osiągnięcia teatralne uczyniły go jednym z najważniejszych i najbardziej wpływowych reżyserów w historii. Jego adaptacja sztuki „Król Lear” (1962): Williama Shakespeare’a, którą przedstawił w Royal Shakespeare Company, została uznana za przełomową. Brook odważnie zrewidował tradycyjne podejście do teatru szekspirowskiego, skupiając się na emocjach, minimalizmie i prostocie. Ta reinterpretacja „Króla Leara” przyniosła nowe światło na klasyczną sztukę i otworzyła drogę dla nowych interpretacji. 

Brook był pionierem teatru eksperymentalnego i badawczego. Jego prace skupiały się na eksplorowaniu różnych form teatru, łączeniu tradycji z nowoczesnością oraz badaniu potencjału teatru w wywoływaniu autentycznych emocji i społecznej transformacji. 

Marie-Hélène Estienne rozpoczęła pracę w Centre International de Créations Théâtrales (CICT) jako specjalistka ds. PR przy realizacji spektaklu „Ubu aux Bouffes” w 1977 r.. Następnie została asystentką Petera Brooka przy przedstawieniach „La Conférence des Oiseaux”, „La Tragédie de Carmen” i „Mahabharata”, do którego współtworzyła scenariusz wersji filmowej. Współpracowała przy inscenizacjach „Burzy”, „Impressions de Pelléas”, „Woza Albert!” i „La Tragédie d’Hamlet” (2000). Pracowała nad dramaturgią „Qui est là”. Wraz z Brookiem wyreżyserowała „L’homme qui” i „Je suis un phénomène”, oba spektakle wystawiono w Théâtre des Bouffes du Nord. Jest autorką francuskiej adaptacji sztuki Cana Themby „Le Costume” (Garnitur) oraz „Sizwe Bansi est mort” Athola Fugarda, Johna Kaniego i Winstona Ntshony. W 2003 napisała francusko-angielską adaptację teatralną „Wielkiego Inkwizytora” na podstawie „Braci Karamazow” Dostojewskiego. Jest autorką „Tierno Bokar” oraz angielskiej adaptacji „Jedenaście i dwanaście” Amadou Hampaté Ba z lat 2005 i 2009. Wraz z Peterem Brookiem współreżyserowała „Fragmenty” – pięć krótkich utworów Becketta – i znów z Peterem Brookiem oraz kompozytorem Franckiem Krawczykiem dokonała swobodnej adaptacji „Czarodziejskiego fletu” Mozarta i Schikanedera, czego wynikiem był spektakl „Une flûte Enchantée”. Współuczestniczyła też w tworzeniu spektaklu „Garnitur” w adaptacji Cana Themby, Mothobi Mutloatse i Barneya Simona. Kolejne realizowane przez nią produkcje to „Dolina zdumienia”, „Więzień”, a ostatnio „Dlaczego”, przy którym pracowała nad tekstem i dramaturgią z Peterem Brookiem. Wspólnie ukończyli też swobodną adaptację „Burzy” Szekspira – „Projekt Burza” (2021).

Twórcy

Reżyseria Peter Brook i Marie-Hélène Estienne
Théâtre des Bouffes du Nord (Francja)

Inscenizacja – Peter Brook i Marie-Hélène Estienne
Oświetlenie – Philippe Vialatte
Pieśni – Harué Momoyama

Obsada

Sylvain Levitte
Paula Luna
Fabio Maniglio
Luca Maniglio
Marilù Marini
Ery Nzaramba

Adaptacja autorstwa Petera Brooka i Marie-Hélène Estienne na podstawie „Burzy” Williama Szekspira we francuskim przekładzie Jean-Claude’a Carrière’a (Actes Sud-Papiers 2020). Spektakl jest efektem warsztatów przeprowadzonych w lutym 2020 roku w Théâtre des Bouffes du Nord.

Premiera – 25.06.2021, Printemps des comédiens/Montpellier
Język – angielski z napisami w języku polskim
Czas trwania – 1h15

Produkcja – Centre International de Créations Théâtrales/Théâtre des Bouffes du Nord
Koprodukcja – Théâtre Gérard Philipe, centre dramatique national de Saint-Denis; Scène nationale Carré-Colonnes Bordeaux Métropole; Le Théâtre de Saint-Quentin-en-Yvelines – Scène Nationale; Le Carreau – Scène nationale de Forbach et de l’Est mosellan; Teatro Stabile del Veneto; Cercle des partenaires des Bouffes du Nord